भरतपूर महानगर-8 (नेपाळ) मधील गौरीगंज येथे बुद्धासारखा पुरातत्त्वीय महत्वाचा पुतळा सापडला आहे. शहरातील प्रभाग क्रमांक आठचे अध्यक्ष जीवनाथ कांडेल यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, गौतम बुद्धांसारखा दिसणारा पुतळा जमिनीखाली सुमारे ५ ते ६ मीटर खाली गाडलेला आढळला. नवीन पुलाचा पायाभरणी करताना हा पुतळा सापडला.
पूल बांधण्यासाठी आम्ही खोदाई यंत्राचा वापर करून जमीन खोदत होतो. अचानक उंचावलेल्या अवस्थेत छातीवर हात जोडून बुद्धासारखी दिसणारी मूर्ती दिसली. पुतळ्याच्या डोक्याचा वरचा गोल भाग कापण्यात आला आहे,’ अशी माहिती कंडेल यांनी दिली.
हा पुतळा जमिनीपासून ५ ते ६ मीटर खाली सापडल्याने तो अतिशय प्राचीन असावा, असा अंदाज सभापती कंडेल यांनी व्यक्त केला.
पुतळा कोरण्यासाठी वापरण्यात आलेल्या धातूची अद्याप ओळख पटलेली नाही, असे त्यांनी सांगितले. मूर्ती नऊ इंच उंच, सात इंच रुंद आणि १०.५ इंच परिघाची आहे. ते म्हणाले, “पुतळ्यामध्ये वापरण्यात आलेला धातू निश्चित करणे अवघड आहे आणि पुतळा बराच जड आहे.”
पुरातत्वशास्त्रज्ञ प्रकाश दर्नाळ म्हणाले की, सध्या कोणतेही ठोस विधान करता येणार नाही. मात्र, त्याच्या स्वरूपाच्या आधारे तो शंभर वर्षांहून अधिक जुना असावा, असा त्यांचा अंदाज आहे.
हा पुतळा एखाद्या महत्त्वाच्या बौद्ध गुरूचे प्रतिनिधित्व करणारा असावा, असे ते म्हणाले. एवढ्या ऐतिहासिक महत्त्वाच्या पुतळ्याला मुद्दाम या ठिकाणी लपवून ठेवलं गेलं असतं आणि नंतर विसरता आलं असतं.
गौरीगंज येथील रहिवासी पूर्णबहादूर राणाभट यांनी सांगितले की, हा पुतळा परिसरातील जुन्या वस्तीत सापडला आहे. राणाच्या राजवटीच्या काळापासून हा भाग सालयानी परिसर म्हणून ओळखला जात होता. या भागात मूळ थारू समाजाची वस्ती होती.
१९२२ मध्ये या भागाची रहिवासासाठी नोंदणी करण्यात आली. चितवन राष्ट्रीय उद्यानाच्या बारांडाभर वन क्षेत्राला लागून असलेला हा परिसर अयोध्या धामच्या उत्तरेस सुमारे ४० किलोमीटर (इनिडामधील रामाचे जन्मस्थान) आणि चितवनची राजधानी भरतपूरपासून सुमारे ५ किलोमीटर दक्षिणेस आहे.
रणभट म्हणाले, ‘पुतळ्याच्या तपशीलाबाबत खात्री नाही, पण हा पुतळा अत्यंत मौल्यवान धातूचा बनलेला दिसतो. पुरातत्व विभागासारख्या सरकारी यंत्रणांनी संशोधन करून या कलाकृतीचे खरे स्वरूप उलगडले पाहिजे.
पुरातत्व विभागाचे प्रवक्ते रामबहादूर कुंवर यांनी सांगितले की, संशोधन केल्याशिवाय पुतळ्याबाबत अधिक माहिती देता येणार नाही.
